Ար­ցա­խեան 44-օ­րեայ պա­տե­րազ­մէն ետք սկսած է շրջա­գա­յիլ տե­սա­կէտ մը, որ սփիւռ­քա­հա­յե­րը` «ճիշդ չէ որ խօ­սին ­Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մա­սին, քա­նի որ չեն ապ­րիր ­Հա­յաս­տա­նի մէջ, իսկ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը ընտ­րուած է ժո­ղո­վուր­դի կող­մէ»։ Ան­շուշտ հան­րա­պե­տու­թեան մէջ յար­գե­լի է թէ՛ քա­ղա­քա­ցիի քո­ւէն, թէ՛ տար­բեր գա­ղա­փար­նե­րու ար­տա­յայ­տու­մը։
­Զար­մա­նա­լի է սա­կայն, որ այդ­պի­սի միտ­քեր չկա­յին «­Թաւ­շեայ յե­ղա­փո­խու­թե­նէն» ա­ռաջ, թէեւ սփիւռ­քի հա­յե­րը շատ խիստ կը քննա­դա­տէին յետ­խորհրդա­յին իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը, նկա­տե­լով ­Հա­յաս­տա­նի բնա­կիչ­նե­րու ջախ­ջա­խիչ մե­ծա­մաս­նու­թեան չքա­ւո­րու­թիւ­նը եւ տնտե­սա­կան ակն­յայտ ան­հա­ւա­սա­րու­թիւ­նը։ Այդ ղե­կա­վա­րու­թիւն­նե­րը հայ ժո­ղո­վուր­դի սրտին մէջ դա­տա­պար­տո­ւե­ցան «կո­ռուպ­ցիա­յի» մե­ղադ­րան­քով, թէեւ ար­դա­րու­թեան հիմ­նա­կան զկբունքն է` «ա­մէն մե­ղադ­րեալ կը նկա­տո­ւի ան­մեղ, մին­չեւ որ վերջ­նա­կա­նա­պէս դա­տա­պար­տո­ւի դա­տա­րա­նի կող­մէ»։
Իսկ «կո­ռուպ­ցիան»` միայն յետ­խորհր­դա­յին ­Հա­յաս­տա­նի ե­րե­ւո՞յթ է։ ­Թեր­թե­լով հա­մաշ­խար­հա­յին պատ­մու­թեան է­ջե­րը, հնա­դա­րեան պե­տու­թիւն­նե­րու ստեղ­ծու­մէն, ան­գամ Ա­մե­րի­կա­յի կարմ­րա­մորթ «Ին­գաս» ցե­ղի թա­գա­ւո­րու­թե­նէն, հաս­նե­լով մեր ժա­մա­նա­կա­կից զար­գա­ցած հան­րա­պե­տու­թիւն­նե­րը, յա­ճախ կը հան­դի­պինք նման դեպ­քե­րու։
­Վեր­ջին օ­րի­նա­կը` Ֆ­րան­սա­յի նախ­կին ղե­կա­վար ­Սար­գո­զիի 5 տա­րո­ւայ բան­տար­կու­թեան դա­տա­պար­տու­թիւ­նը, ­Քա­տա­ֆիի կող­մէ կա­շառք ստա­նա­լու մե­ղադ­րան­քով։
­Մեր ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րու հա­մաշ­խար­հա­յի­նաց­ման ո­լոր­տին, ա­մէն անձ` միայն իր երկ­րի քա­ղա­քա­ցի չէ, այլ ամ­բողջ աշ­խար­հի։ Երբ տե­ղի կ­՚ու­նե­նան ընտ­րու­թիւն­ներ ­Միա­ցեալ ­Նա­հանգ­նե­րու, ­Գեր­մա­նիոյ, ­Թուր­քիոյ կամ Ֆ­րան­սա­յի մէջ, յու­նա­կան ա­լիք­նե­րուն կող­մէ կը սփռո­ւին ու­ղիղ թո­ղար­կում­ներ եւ հա­ղոր­դում­ներ ուր` լրագ­րող­ներ, քա­ղա­քա­կան անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ եւ փոր­ձա­գէտ­ներ կ­՚ու­սում­նա­սի­րեն ար­դիւնք­նե­րը եւ սպա­սե­լի զար­գա­ցում­նե­րը։ ­Յոյն քա­ղա­քա­ցին կը կա­տա­րէ քննար­կում­ներ այս եր­կիր­նե­րու քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մա­սին, այ­սինքն պի­տի կրնար խօ­սիլ նաեւ ­Հա­յաս­տա­նի մա­սին։ ­Կա՞մ կը զրկո­ւի այդ «ի­րա­ւուն­քէն» ե­թէ ազ­գու­թեամբ հայ է։
­Կա­զա­յի պա­տե­րազ­մին, հրեայ մտա­ւո­րա­կան­ներ, ո­րոնք չեն ապ­րիր ի­րենց հայ­րե­նի­քին մէջ, կը քննա­դա­տեն ­Նե­թա­նեա­հուն, որ ընտ­րո­ւած է իր ժո­ղո­վուր­դի կող­մէ։ Չ­նա­յած` պե­տու­թիւ­նը յաղ­թա­կան դուրս ե­լաւ, զու­գա­հեռ կռո­ւե­լով եր­կու տար­բեր ճա­կատ­նե­րու վրայ։ Ան­շուշտ, դա­տա­պար­տե­լի է ան­մեղ ժո­ղո­վուր­դի, մա­նա­ւանդ ե­րե­խա­նե­րու կո­տո­րա­ծը, բայց անհ­նար է ան­տե­սել, որ 10 մի­լիո­նի Իս­րա­յէ­լը ծուն­կի բե­րաւ 90 մի­լիո­նի Ի­րա­նը, ստա­նա­լով դի­ւա­նա­գի­տա­կան ա­ջակ­ցու­թիւն հրէա­կան սփիւռ­քին շնոր­հիւ։
Իսկ հան­րա­պե­տու­թիւն­նե­րու մէջ բազ­մա­թիւ են ղե­կա­վար­նե­րու օ­րի­նակ­նե­րը, ո­րոնք չեն ի­րա­կա­նաց­ներ ի­րենց յայ­տա­րա­րած ծրա­գիր­նե­րը։ ­Լաւ է նաեւ չմոռ­նանք, որ ­Հիդ­լերն ալ դար­ձաւ ­Գեր­մա­նիոյ վար­չա­պետ ընտ­րու­թիւն­նե­րու մի­ջո­ցով։
­Գա­լով հայ­կա­կան ի­րա­կա­նու­թեան, սփիւռ­քի հա­յու­թիւ­նը չէր ան, որ պա­տե­րազ­մէն ա­ռաջ ո­րո­շեց զե­րո­յի հա­ւա­սա­րեց­նել «­Ղա­րա­բա­ղեան հար­ցի» լուծ­ման բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու գոր­ծըն­թա­ցը, ոչ ալ խա­ղա­ղու­թիւն հաս­տա­տե­լու ա­ռա­ջարկ­նե­րը մեր­ժո­ղը։
Ս­փիւռ­քի կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը միշտ զերծ մնա­ցած են ռազ­մա­տենչ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րէ։ Իսկ ան­հատ­նե­րու խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րուն մէջ կը տի­րէ հռե­տո­րա­կան հար­ցա­կա­նը` «ե­թէ պա­տե­րազ­մը յաղ­թե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն չկար, ին­չո՞ւ զո­հո­ւե­ցաւ մեր փար­թամ ե­րի­տա­սար­դու­թիւ­նը»։ Ան­զի­ջե­լի է ­Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցիին ի­րա­ւուն­քը` ապ­րիլ խա­ղա­ղու­թեամբ եւ ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թեամբ, ինչ­պէս նաեւ աշ­խար­հի բո­լոր ժո­ղո­վուրդ­նե­րը։
­Սա­կայն ա­սոնք կ­՚ա­պա­հո­վո­ւի՞ն հրա­ժա­րե­լով ազ­գա­յին ի­րա­ւուն­քէն եւ խորհրդա­նիշ­նե­րէն։
Անդ­րա­դառ­նա­լով սո­վե­տա­կան ժա­մա­նակ­նե­րուն` ­Հա­յաս­տա­նը ինչ­քա­նով հնա­րա­ւոր էր, պա­հեց ազ­գա­յին խորհր­դա­նի­շե­րը. ան­գամ սթա­լի­նեան դա­ժան պայ­ման­նե­րուն չու­րա­ցաւ Ա­րա­րա­տը։ ­Ծա­նօթ է ­Նի­կի­տա Խ­րուշ­չո­վի խօ­սակ­ցու­թիւ­նը թուրք քա­ղա­քա­կան ան­ձի մը հետ, ստա­նա­լով հար­ցում` «Ին­չո՞ւ թոյլ կու տաք հա­յե­րուն օգ­տա­գոր­ծել Ա­րա­րա­տը, քա­նի որ ի­րենց չի պատ­կա­նիր», ռուս ղե­կա­վա­րը հա­կա­դար­ձեց` «­Դուք ալ ու­նիք լու­սի­նը ձեր դրօ­շա­կին վրայ. ձե­զի՞ կը պատ­կա­նի»։
1980 թո­ւա­կա­նի Ո­ղիմ­պիա­կան մրցում­նե­րու հան­դի­սա­ւոր բաց­ման ա­րա­րո­ղու­թեան` ­Խորհր­դա­յին ­Հա­յաս­տա­նի պա­րա­յին հա­մոյ­թը ներ­կա­յա­ցուց «­Բերդ» պա­րը։ Ե­լոյ­թի պա­հուն` ­Մոս­կո­ւա­յի «­Լուժ­նի­քի» մար­զա­դաշ­տին ու­րո­ւագ­ծո­ւած էր Ա­րա­րա­տը։
­Հա­յաս­տա­նի աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քը ան­կաս­կած դժո­ւար է։ Հ.Հ. ներ­կայ կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը կը հրա­ժա­րի Ա­րա­րա­տէն իբ­րեւ ազ­գա­յին խորհր­դա­նիշ, իսկ Ա.Գ. նա­խա­րա­րի ա­նու­նը` Ա­րա­րատ ­Միր­զո­յեան։ ­Վար­չա­պե­տը իր դի­մա­տետ­րի է­ջէն կը ներ­կա­յաց­նէ դրո­ւագ­ներ, ուր ին­քը կ­՚ըն­թեր­ցէ ­Հա­յոց ­Պատ­մու­թեան գիրք։ Ու­սում­նա­սի­րե­լով ան­ցեա­լը, յայտ­նի է որ դրա­ցի ո­սո­խը միշտ ան­բա­ւա­րար է միա­կող­մա­նի զի­ջում­նե­րու առ­ջեւ, իսկ Ա­րեւ­մուտ­քը` շատ հե­ռու մեր տա­րա­ծաշր­ջա­նէն։

Ժաք Տամատեան
Ազատ Օր