Հարցը՝ արդեօք կրթուած մարդը կարող է յիմար լինել, շատերի համար բուռն զարմանք է առաջացնում։ Չէ՞ որ կրթութիւնն ու գրագիտութիւնը յաճախ ասոցացւում են ինթելեքթի, հեղինակութեան եւ ճիշդ որոշումներ կայացնելու կարողութեան հետ։ Այնուամենայնիւ, շատերս առերեսուել ենք իրավիճակների, երբ կրթուած մարդու հետ շփումը կոգնիտիւ դիսոնանս է առաջացնում․ թւում է՝ առջեւդ գիտելիքներով հարուստ մարդ է, բայց նրա դատողութիւններն ու վարքը կասկածի տակ են դնում նրա բանականութիւնը։
Ուրեմն որտեղի՞ց է գալիս այս պարադոքսը։ Կարո՞ղ է արդեօք կրթութիւնը երաշխաւորել իմաստութիւն եւ բանականութիւն։ Ինչո՞ւ է լինում, որ մի ոլորտում խորը գիտելիքներ ունեցող մարդը չի կարողանում տրամաբանել եւ արդիւնաւէտօրէն գործել այլ ոլորտում։
Այս յօդուածում կը փորձենք աւելի խորութեամբ եւ տարբեր կողմերից պատասխանել այս հարցին։
Կարո՞ղ է արդեօք կրթուած եւ գրագէտ մարդը լինել յիմար։
Առաջին հերթին կարեւոր է տարբերել «կրթութիւն» եւ «բանականութիւն» հասկացութիւնները՝ դրանք վերլուծելու եւ հասկանալու համար։
Կրթութիւնը գիտելիքների ձեռքբերման, գիտական տեսութիւնների իւրացման եւ փաստերի կուտակման գործընթաց է։
Բանականութիւնը ներառում է վերլուծելու, պատճառահետեւանքային կապերը հասկանալու, տեղեկատուութիւնն ուսումնասիրելու եւ գործնականում կիրառելու կարողութիւնը։
Այսպիսով, կարեւոր է հասկանալ, որ թէեւ կրթութիւնը տրամադրում է վերլուծութեան եւ տրամաբանական մտածողութեան գործիքներ, այն ինքնին չի երաշխաւորում, որ մարդը դրանք արդիւնաւէտ կ՛օգտագործի։ Ինչպէս ցանկացած գործիք, դրա արդիւնաւէտութիւնը կախուած է այն օգտագործողի հմտութիւններից։
Ինչո՞ւ է կրթուած մարդը երբեմն կարող դրսեւորել վարք, որը ընկալւում է որպէս յիմարութիւն։
ԿՐԹԻՉ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹԵԱՆ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹԻՒՆ
Կրթիչ մտածողութիւնը բանական դատողութեան հիմքն է։ Այն ներառում է տեղեկատուութեան վերլուծութիւնը, հարցեր տալու կարողութիւնը, կեղծ փաստարկները բացայայտելը եւ հիմնաւորուած որոշումներ ընդունելը։
Սակայն ոչ բոլոր կրթուած մարդիկ են տիրապետում այս հմտութեանը։ Նրանցից ոմանք կարող են անգիր անել մեծ քանակութեամբ տեղեկատուութիւն, ստանալ հեղինակաւոր համալսարանի դիպլոմ, բայց այդպէս էլ չսովորեն կասկածի տակ դնել ընդունուած ճշմարտութիւնները կամ իրենց սեփական համոզմունքները։
Օրինակ.
Մարդը կարող է տիրապետել բարդ մաթեմատիկական բանաձեւերին կամ լինել իր ոլորտի փորձագէտ, բայց միեւնոյն ժամանակ հաւատալ ակնյայտ դաւադրապաշտական տեսութիւններին՝ անտեսելով հակասող փաստերը։
ԷՄՈՑԻՈՆԱԼ ԱՆՀԱՍՈՒՆՈՒԹԻՒՆ
Բարձր կրթուածութիւնը չի երաշխաւորում սեփական էմոցիաները կառավարելու, առողջ յարաբերութիւններ կառուցելու եւ հասուն որոշումներ ընդունելու կարողութիւնը։ Էմոցիոնալ անհասունութիւնը յաճախ դրսեւորւում է քննադատութիւնը ընկալելու, սեփական սխալները ճանաչելու կամ ուրիշի կարծիքը յարգելու անկարողութեամբ։
Ինչպէ՞ս որոշել մարդու էմոցիոնալ հասունութեան մակարդակը։
Կարելի է առանձնացնել 5 հիմնական կէտ.
Սթրեսի հանդէպ արձագանքը. Էմոցիոնալ հասուն մարդիկ, որպէս կանոն, կարողանում են պահպանել հանգստութիւնն ու տրամաբանութիւնը սթրեսային իրավիճակներում։
Քննադատութեան նկատմամբ վերաբերմունքը. Նման մարդիկ կարողանում են ընկալել կառուցողական քննադատութիւնը՝ առանց վիրաւորուելու եւ այն օգտագործել ինքնակատարելագործման համար։
Լսելու կարողութիւն. Սա ուրիշներին ուշադիր լսելու ունակութիւնն է՝ առանց ընդհատելու կամ սեփական կարծիքը պարտադրելու։ Այն կարեւոր է՝ հակառակորդի սխալներն ու անհամապատասխանութիւնները յայտնաբերելու եւ դրանք իր դէմ օգտագործելու համար։
Զայրոյթի կառավարում. Սա դժգոհութիւնը կառուցողականօրէն արտայայտելու ունակութիւնն է՝ առանց ագրեսիայի կամ պասիւ-ագրեսիւ վարքագծի։
Տարբերութիւնները ընդունելը. Սա ուրիշների կարծիքներն ու զգացմունքները յարգելու ունակութիւնն է, նոյնիսկ եթէ դրանք հակասում են սեփական կարծիքին։ Այն ենթադրում է հասկանալու ունակութիւն, նոյնիսկ եթէ համաձայն չես այդ տեսակէտի հետ։
Էմոցիոնալ հասունութիւնը բնածին որակ չէ եւ այն հմտութիւն չէ, որը հնարաւոր է սովորել ինչ-որ հաստատութիւնում։ Սա մի յատկութիւն է, որը մարդը պէտք է մշակի ամբողջ կեանքի ընթացքում։ Բայց, ցաւօք, շատ կրթուած մարդիկ կարծում են, որ իրենց գիտելիքները փոխհատուցում են այս հմտութեան բացակայութիւնը։
ՆԱՐԿԻՑ ԿԱՐԾՐԱՑՈՒԱԾՈՒԹԻՒՆ
Որոշ մարդիկ կարող են լինել իրենց ոլորտի գերազանց մասնագէտներ, սակայն ամբողջութեամբ չտիրապետել կեանքի այլ ասպեկտներին եւ երբեմն անխոհեմ որոշումներ կայացնել իրենց մասնագիտութիւնից դուրս։ Սա յատկապէս լուրջ խնդիր է դառնում, երբ կարեւոր հարցեր են քննարկւում՝ նրանց ոլորտից դուրս։
Պարզ օրինակ.
Ֆիզիկայի մասնագէտ գիտնականը, ով իր ոլորտում հեղինակութիւն է, կարող է բացարձակապէս անտեղեակ լինել քաղաքականութեան, սոցիալական կամ ռազմական հարցերում (ինչպէս նաեւ հակառակը): Նման ոլորտներում նրա կարծիքը կարող է լինել նոյնքան սխալ, որքան ցանկացած անպատրաստուած մարդու կարծիքը։
ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐԻ ԱՄԲՈՂՋԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄՏԱՑԱԿԵՐՊՈՒԹԻՒՆ
Կրթութիւնն երբեմն ձեւաւորում է գիտելիքների ամբողջականութեան կեղծ զգացում։ Որոշ կրթուած մարդիկ կարծում են, որ իրենց գիտելիքները աւտոմատ կերպով դարձնում են իրենց ճիշդ բոլոր հարցերում, ինչը յաճախ յանգեցնում է մեծամտութեան եւ սեփական սխալները ընդունելու անհնարինութեան։ Հենց այս պատճառով, դուք յաճախ կարող էք լսել նման արտայայտութիւններ՝ «Ես երկու բարձրագոյն կրթութիւն ունեմ»։ Երբ փաստարկները վերջանում են, նրանք սովորաբար փորձում են առաջ մղել իրենց տեսակէտը ոչ թէ տրամաբանութեան եւ փաստարկների միջոցով, այլ իրենց կրթութեան հեղինակութեան շնորհիւ։
ԻՄԱՍՏՈՒԹԵԱՆ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒԹԻՒՆ
Կրթութիւնն ապահովում է գիտելիքներ, բայց ինչպէս նշուեց վերեւում, այն միշտ չէ, որ սովորեցնում է, թե ինչպէս դրանք ճիշդ օգտագործել։ Այդ պատճառով դուք երբեմն կարող էք հանդիպել մարդուն, ով ունի բարձրագոյն կրթութիւն, բայց անգամ իր մասնագիտութեան մէջ չի կարողանում պատասխանել այն հարցերին, որոնք պահանջում են տրամաբանական մտածողութիւն եւ վերլուծութիւն։
Օրինակ.
Ռազմական ոլորտում յաճախ կարելի է հանդիպել «ռազմական փորձագէտների», ովքեր հիանալի տիրապետում են թուերի եւ պատմական գիտելիքների, բայց դժուարանում են անել կանխատեսումներ՝ բարձր հաւանականութեամբ, այսինքն՝ կանխատեսել հնարաւոր սցենարների զարգացումը։
Կրթութիւնը եւ իմաստութիւնը՝ որպէս գործիքներ
Կրթութիւնն ու գրագիտութիւնը պարզապէս գործիքներ են, որոնք պէտք է ճիշդ կիրառել։ Առանց կրիտիկական մտածողութեան, էմպատիայի եւ իմաստութեան, դրանք կարող են դառնալ ոչ միայն անօգտակար, այլեւ վնասակար։
Ի՞նչ անել, եթէ դուք բախուել էք «կրթուած յիմարի» հետ.
Նման մարդու հետ շփումը կարող է լինել ծայրայեղ նեարդայնացնող, քանի որ այն գիտակցումը, որ դիմացդ դիպլոմով եւ գիտելիքներով մարդ է, ով անկարող է հասկանալ ակնյայտը, զարմանք է առաջացնում։
Ահա, ինչ կարեւոր է յիշել նման իրավիճակներում.
Մի փորձէք նրան համոզել։ Կրթուած յիմարը հազուադէպ է ընդունում իր սխալները։
Վէճերը նրա հետ միայն կը խլեն ձեր նեարդերն ու ժամանակը։ Եթէ մարդը պատրաստ չէ կառուցողական երկխօսութեան, աւելի լաւ է դադարեցնել զրոյցը, քան կորցնել ժամանակը անօգուտ բացատրութիւնների վրայ։
Կենտրոնացէք նրանց վրայ, ովքեր պատրաստ են սովորել։ Ցաւօք, ոչ բոլորն են պատրաստ սովորել կամ փոխուել։ Աւելի լաւ է ծախսել ձեր էներգիան այն մարդկանց վրայ, ովքեր բաց են նոր գիտելիքների համար։
Նիւթը առնուած է Ռազմիկ էջէն
Ազգ21 
Մեկնաբանէ