«Իմաստունները իրենց առջեւ

 նպատակներ են դնում,

իսկ յիմարները հետեւում  են

 իրենց ցանկութիւններին»:

Իրվինկ

Որեւէ  ժողովրդի ազգութիւնը  փաստելու հիմնական ատաղձն է նախ նրա լեզուն, ապա դարերի ընթացքին կուտակուած աւանդոյթները, մշակոյթն ու արուեստը, նաեւ յայտնագործութիւններն ու նորարարութիւնները:

Անժխտելի իրականութիւն է, որ բնութեան մէջ ամէն ինչ փոփոխւում, զարգանում է ժամանակի ընթացքին, լեզուն ներառեալ, եւ արդի մեր գործածած հայերէնը այն չէ, ինչ ունեցել են մեր ապուպապերը, որ, ըստ որոշ օտար լեզուաբանների, Մեծն Մեսրոպի գիւտի շնորհիւ,  հարուստ է ու ճկուն իր տառային  հնչոյթով (36+2), զանց չառնելով  հսկայ բառապաշարը: Չանտեսենք Բայրոնի կարծիքը, թէ հայերէնն է միակ  լեզուն՝ Աստծոյ հետ խօսելու համար:

Արդի պայմաններում ողբալի  անկում է ապրում  մեր Ոսկեղինիկը  ի դիմաց  վարակիչ ու արմատացած ա-յախօսութեան (ա-ն՝ է օժանդակ բայի փոխարէն), որի հետ համատեղ աճում է սխալ եւ հայհոյախառն ասոյթը,    այն պարագային, երբ հայրենի հողի վրայ ունենք հայ գրողների միութիւն հարիւրաւոր անդամով, պետական լեզուի պաշտպանութեան կոմիտէ, համալսարաններ, գիտութիւնների կաճառ,  կրթութեան  եւ մշակոյթի նախարարութիւն, հսկայ մտաւորականների  բազմութիւն, բայց  ճիշդ դասական հայերէն գործածողները բոլորովին սակաւ են, որ սահմանադրութեամբ ընդունուած պետութեան պաշտօնական   լեզուն է:

Գաղտնիք չէ, որ հսկայական անկում է ունեցել կրթական մակարդակը ի սփիւռս աշխարհի, բջջային հեռախօսի, դիմատետրի, YouTube-ի եւ այլ տեսակ յայտնութիւնների հետեւանքով, ուստի համընդհանուր տիրակալ են դարձել մեր սիրելի երկրում թերուսներն  ու «նորին մեծութիւն» միջակութիւնը, եւ  այն աւելի ցայտուն  է,  քանզի անտարբերութիւնը համատարած բնոյթի է խօսքի նկատմամբ, եւ բացակայ է վերահսկողութիւնը: Սկզբունքօրէն քաղաքականութեամբ կամ  որեւէ պաշտօնի իրաւունք պիտի չտալ կիսագրագէտներին,   նրանց պէտք է զտել նախնական քննութեան միջոցով:

«Է» օժանդակ բայի թերացումին հանրութեան բոլոր  մակարդակի անձանց մօտ,  որոնք գրելու որեւէ առիթ են ունենում, համատեղ ստեղծուել ու լայնօրէն տարածուել է այլ սխալ՝ չպիտի տառադարձութիւն՝ պիտի չլինի արտայայտութեանն փոխարինելու՝ չհասկանալով, որ «չ» ժխտական ածանցը գրւում է բայի հետ:

Տրուած նմուշների նման վրիպումները բազում են, եւ անհնար է անդրադառնալ բոլորին, իսկ շարադրութեան ու  շարահիւսութեան մասին խօսելը աւելորդ է, երբ հայրենի թէ սփիւռքի խմբագիրների զգալի մասը այդ կանոններին  անծանօթ է:

Այս գրութեան նպատակը ոեւէ մէկին քննադատել չէ, այլ անհանգստացնող ողբի արտայայտութիւն, որ  շատերին է համակել, բայց անյայտ պատճառներով բոլորը լռում են ու մնում անտարբեր, որի հետ մէկտեղ թափ է առնում ու տարածւում նաեւ ատելութեան խօսքը:

Ինչո՞ւ:

Քանզի, ինչպէս վերը նշեցի, չկայ վերահսկողութիւն՝ անհատական թէ հանրային,  ոչ միայն լեզուի, այլ նաեւ միւս բնագաւառներում:

Գաղտնիք  չէ,  որ վարչապետը, ԱԺ նախագահը նրանց հետ բազում միւսները  դեռ չեն վարժուել դասական հայերէնով արտայայտուել եւ առաւել կարեւոր է՝ չգտնուեցին այն քաջարի անձերը, որ նրանց յիշեցնէին, թէ բարբառով խօսելը իրենց դիրքի համեմատ ոչ միայն պատշաճ ու խոհեմ չէ, այլ նաեւ խոշորագոյն սխալ, քանզի այն քաջալերում է տխմար թերուսներին, որոնք հարցական ինչո՞ւ բառի փոխարէն գործածում են  խի՞  բարբառայինը, որ  նուաստացնում   է երկրի վարկանիշն ու մեր լեզուի վեհութիւնը: Գովերգուած ժողովրդավարութիւնը քաոս չէ, այլ կարգ ու կանոն, ուստի, մեր պատգամաւորներից ոմանք հայոց լեզուի քննութեան խիստ կարիքն ունեն:  Տեղին է յիշել ամիսներ առաջ ռուս նախագահի հետ հանդիպման ընթացքին վարչապետի սխալ ռուսերէնով արտայայտուելը, եւ Փութինի անմիջական շտկումը, որ չվրիպեց լրատուամիջոցների ուշադրութիւնից եւ այն դարձրին ծաղրանքի  թեմա: Արդեօ՞ք վարչապետը հեշտութեամբ տարաւ միջադէպը:

Որքան որ իրաւացի է վարչապետը՝ մանկապարտէզ ու դպրոց այցելելով, որպէս պատգամ կոչ անել, թէ «Լաւ սովորէք, որ լաւ ապրէք» պատգամը ի՞նչ հետք է թողնում  մանուկների յիշողութեան վրայ՝ պարզ չէ:

Մինչդեռ, որպէս ուսման օժանդակ միջոց՝ կրթութեան ու արուեստի նախարարութեան միջամտութեամբ եւ լուրջ մասնակցութեամբ կարելի է հեռատեսիլով խաղեր ու մրցումներ կազմակերպել թէ՛ մանուկների եւ թէ՛ հասուն անձանց մասնակցութեամբ, միայն թէ հարցումները լինեն դպրոցական ծրագրերին համաձայն եւ լրացուցիչ:

Բնական է, որ խաղի միջոցով  մանկահասակները աւելի արագ են ըմբռնում քան քարոզի, եւ այն մնում է յաւերժ: Մանկավարժական պարզ միջոց է այդ: Որպէս տեղեկութիւն նշեմ, որ արդի ֆրանսիական  բազում հեռատեսիլի ալիքներ  տարբեր ժամերի հեռարձակում են նման ծրագրեր բացառապէս լեզուի ու բառախաղի թեմայով (խաչբառ), որոնք փնտռուած են եւ գործուն տասնամեակներ ի վեր:

Անշուշտ կան այլ միջոցներ ու հնարներ, միայն թէ անհրաժեշտ է հարցի կարեւորութիւնը, մարդկային ու հաշուեցոյցի ներդրումը մասնագիտական մօտեցումով քննել, գնահատել, մինչեւ իսկ դրսից համապատասխան ծրագրեր ներմուծելով, քանզի հայերէնի եւ նոր սերունդի կենսունակութեան պահպանումն ու  զարգացումը առաւել հրատապ են եւ պետական հոգատարութեան կարիքն ունեն, որ կը լինի վերափոխումի մեկնարկ:

Թերեւս, ժամանակն է նաեւ անդրադառնալ հայերէն դասական ուղղագրութեան վերականգնման խնդրին, միատեսակ  գրելաձեւ ունենալու նպատակով բոլորի  համար ի սփիւռս աշխարհի:

Հասկացողին բարի ողջոյն:

Ռուբէն Յովակիմեան
Արարատ