Երբեմն ուզում եմ ինքս ինձ հարցնել. արդեօ՞ք Վրաստանն ու Հայաստանը միասին ասելիք չունեն այս այս աշխարհում։

Մենք արդէն սովորել ենք այն փաստին, որ Հարաւային Կովկասի այս երկրներին բոլոր կողմերից դասախօսութիւններ են կարդում եւ հրամայում են իրականացնել ինչ-որ տեղերում ընդունուած «համընդհանուր որոշումները»։ Ամէն ոք, ով շատ ծոյլ չէ, արտայայտում է իր «միակ ճիշդ» դատողութիւնները Հարաւային Կովկասի հաղորդակցութիւնների եւ անվտանգութեան համակարգի ապագայ ճակատագրի վերաբերեալ։ Միեւնոյն ժամանակ, նրանք չեն դադարում ենթադրել, որ Վրաստանի եւ Հայաստանի համար տարածաշրջանում որոշելու ոչինչ չկայ, բացի ուրիշների «իմաստուն» որոշումներին հնազանդուելուց։ Եւ որպէս այդպիսի հիմնական լուծում ներկայացւում է Եւրոպայից Չինաստան տանող «խորհրդաւոր միջանցք», որը բոլորին է պէտք։

Յատկանշական է, որ Ատրպէյճանն ու Թուրքիան ձգտում են խաղալ գաղափարի գլխաւոր տէրերի դերը։ Այս երկրներն են, ովքեր բարձրաձայն պնդում են, որ «Եւրոպա-Չինաստան» գծով հաղորդակցութիւնները կը կառուցուեն բացառապէս իրենց գաղափարների եւ ցանկութիւնների համաձայն։ Նրանք կարծում են, որ այս ճանապարհին որեւէ խոչընդոտ չեն կարող ունենալ, քանի որ իրենց գաղափարները արդար են եւ ոչ ոք չի կարող մերժել։ Ըստ երեւոյթին, այս «եղբայրական» երկրները վերջապէս նոյնացրել են Եւրոպայի եւ Չինաստանի շահերը իրենց սեփական շահերի հետ։

Բայց ո՞րն է այստեղ փարատոքսը։ Տարածաշրջանի երկրները, որոնց տարածքները մենաշնորհային ռեսուրս են այս հաղորդակցութիւնների ծրագրերի իրականացման համար, լուռ նահանջել են անկիւն եւ իրենց պահում են որպէս ուրիշի խաղի հանդիսատես։ Բոլոր կողմերից անկիւն մղուած Վրաստանն ու Հայաստանը մէկ անգամ չեն ասել. հարցրե՞լ էք մեզ, թէ արդեօք մենք ցանկանում ենք մեր տարածքները առաջարկել ձեր «իմաստուն» ծրագրերի իրականացման համար։ Նրանք ոչ մի անգամ չեն յայտարարել, որ «մենք ենք որոշում Եւրոպա-Չինաստան գծի երկայնքով ցանկացած հաղորդակցութեան ճակատագիրը, այլ ոչ թէ տարբեր նորեկներ»։ Մենք լսում ենք միայն վիրաւորուած բողոքներ բոլորի անարդար վերաբերմունքի մասին իրենց ճակատագրի նկատմամբ։ Վրաստանը, որը խճճուել է փլուզուող Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի միջեւ, յատկապէս յաջողակ է այս հարցում։ Բայց Հայաստանը լիովին յանձնուել է։

Շատերը կարող են սովորութիւնից դրդուած ասել, որ Վրաստանն ու Հայաստանը չունեն այնպիսի ռազմավարական ռեսուրսներ, որոնք կարող են առարկել այդ հաղորդակցութիւններով հետաքրքրուած այդքան մեծ թուով երկրների դէմ։ Բայց սրանք ընդամէնը Լենին-Աթաթուրքի պակտի ժամանակաշրջանի քաղաքական դոգմաների մնացորդներ են։ Մարդիկ չեն կարող հասկանալ, որ մենք ապրում ենք այլ աշխարհում, որտեղ 20-րդ դարի կանոններն ու բարքերը անտեղի են։ Եւ այս աշխարհում Վրաստանի եւ Հայաստանի կարողութիւնները այս հարցում շատ աւելի մեծ են, քան տարածաշրջանի միւս խաղացողների կարողութիւնները։ Այս երկրների տարածքները «ոսկէ» կշիռ են ձեռք բերել միջազգային քաղաքականութեան մէջ։

Ոչ Թուրքիան, ոչ էլ, առաւել եւս, Ատրպէյճանը չեն կարող իրենց հայեցողութեամբ իրականացնել հաղորդակցութիւններ Եւրոպա-Չինաստան գծի երկայնքով, քանի որ կան չափազանց շատ խոչընդոտող գործօններ։ Բացի հիմնական խաղացողներից՝ Վրաստանից եւ Հայաստանից, նրանք պէտք է կոտրեն Իրանն ու Ռուսաստանը եւ համոզել նրանց իրենց ծրագրերի «արդարութեան» մէջ։ Աւելին, առանց Միացեալ Նահանգների եւ Եւրոպայի օգնութեան դա անհնար է իրականացնել։ Բայց այստեղ էլ խնդիր կայ. միասնական Արեւմուտք այլեւս գոյութիւն չունի։ Ոչ ոք չգիտի, թէ ինչ է տեսնում ԱՄՆ նախագահ Թրամփը Հարաւային Կովկասի խնդիրներում։ Եւրոպայի ապագայ քաղաքական կերպարը նոյնպէս անհասկանալի է։

Ամէն դէպքում, Վրաստանն ու Հայաստանն ունեն աւելի ուժեղ յաղթաթղթեր, եթէ կարողանան մշակել միասնական ռազմավարութիւն։ Նրանց տարածքում իրականացուած կամ իրականացուող ցանկացած հաղորդակցութիւն կարող է իրականացուել բացառապէս իրենց սեփական պատկերացումներով եւ պայմաններով։ Եւ սա վերաբերում է ոչ միայն արեւմուտք-արեւելք հաղորդակցութիւններին, այլեւ հիւսիս-հարաւ ցանկացած կոնֆիգուրացիայի։ Վրաստանն ու Հայաստանը Հարաւային Կովկասի տարածաշրջանի հաղորդակցութիւնների սեփականատէրերն են։ Եւ նրանց հետ միասին՝ անվտանգութեան համակարգի։ Առանց նրանց համաձայնութեան առաջարկուող որեւէ նախագծի, Ատրպէյճանը միշտ կը մնայ փակուղում։ Նրանց տարածքների տրամադրումը կլոպալ ծրագրերի իրականացման համար պէտք է լինի լուրջ փոխադարձ պայմաններով։ Վերջին տարիներին ե՛ւ Եւրոպան, ե՛ւ տարածաշրջանի հարեւան երկրները ցոյց են տուել եւ շարունակում են ցոյց տալ մեծ անարդարութիւն Վրաստանի եւ Հայաստանի նկատմամբ։ Մենք պէտք է հասնենք մեր օրինական իրաւունքների ճանաչմանը, որոնք ոտնահարուել են անկախութեան շրջանում։ Մենք պէտք է փոխենք արտաքին ուժերի վերաբերմունքը մեր նկատմամբ։

Մի անգամ՝ 12-13-րդ դարերում, Վրաստանն ու Հայաստանը յայտնուեցին նմանատիպ պայմաններում։ Այնուհետեւ ուղղափառ Բիւզանդական կայսրութիւնը, որը բախուել էր կաթոլիկ Հռոմի հետ, դաշինք կնքեց իր դարաւոր թշնամու՝ Իսլամական խալիֆայութեան հետ եւ պատառոտեց իր դաշնակից Հայաստանը։ Խալիֆայութեան կողմից Հայաստանի տարածք քշուած քոչուորական հորդաները, անկասկած, կ՛ոչնչացնէին նաեւ քրիստոնեայ Վրաստանը (միմիանց դէմ կռուող քրիստոնեայ կայսրութիւնների համար իրենց սեփական քրիստոնեայ հպատակները թշնամիներ էին ընկալւում)։ Սակայն վրացական եւ հայկական քաղաքական վերնախաւերը գիտակցեցին առաջացած վտանգի խորքային էութիւնը։ Ստեղծուեց միասնական պետական համակարգ, որտեղ երկու ժողովուրդներն էլ կարողացան պահպանել իրենց ինքնութիւնն ու անկախութիւնը։ 12-13-րդ դարերը դարձան հայկական եւ վրացական մշակոյթների ոսկէ դարերը։

Ըստ երեւոյթին, վրացիների եւ հայերի ներկայիս չարախոհները լաւ են յիշում այս պատմական նախադէպը։ Իզուր չէ, որ Հայաստանի եւ Վրաստանի միջեւ տեղի ունեցող թիւրըմբռնումների փաստերը շատանում են։ Շատերն արդէն զգում են, թէ ինչ ազդեցութիւն կարող է ունենալ այս ժողովուրդների միջեւ ռազմավարական համաձայնագիրը։ Եւ այնպիսի նորեկներ, ինչպիսին է Ատրպէյճանի նախագահ Ալիեւը, որոնք իրենց պատկերացնում էն Հարաւային Կովկասի տէրերը, չեն դադարում յուսահատութիւն սերմանել տարածաշրջանի իսկական տէրերի ապագայի նկատմամբ։

Մենք պարզապէս պէտք է ճանաչենք իրականութիւնը եւ չտրուենք որեւէ շանտաժի։ Հիմա քսաներորդ դարի սկիզբը չէ՝ մենք պէտք է դուրս գանք այդ տարիների կարծրատիպերի ազդեցութիւնից։

Մանուէլ Սարգսեան