Երբեմն հետաքրքիր է հարց տալ՝ ի՞նչ է Հայաստանի Հանրապետութիւնն այս աշխարհի համար։

Հայ քաղաքական գործիչների «ապրիլեան թէզերը» գնալով աւելի ու աւելի են յաւակնում լինել Հայաստանի Հանրապետութեան ճակատագրի որոշիչ։ Հայաստանի ինքնիշխանութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան դէմ ոտնձգութիւնների թեման դառնում է համընդհանուր սանդղակ՝ բնութագրելու այն ամէնը, ինչ կատարւում է երկրի ներսում եւ դրսում։ Անգամ հայրենիքից բռնի կերպով վտարուած արցախցիների հանրահաւաքը սկսում է ընկալուել որպէս երկրի քաղաքական ճակատագրի վրայ ազդող ռազմավարական կարեւոր գործօն։

Իսկ «պատուհանից» դուրս անհետանում է մեզ ծանօթ քաղաքական աշխարհը, եւ յայտնւում են կործանարար հրէշները։ Դժուար է իմանալ՝ փոքրիկ Հայաստանը տեսանելի է արդեօք այնտեղ։ Սա մի բան է, որ արժէ համառօտ քննարկել՝ աւելի լաւ հասկանալու համար մեր քննարկումների լրջութիւնը կամ, ընդհակառակը, անիմաստութիւնը երկրի ներսում։

Հայաստանի Հանրապետութեան ինքնիշխանութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան անվիճելի արժէքի մասին երկարատեւ խօսակցութիւնները ստուերել են ոչ պակաս կարեւոր թեմայի շուրջ խօսակցութիւնները. ի՞նչ է Հայաստանի Հանրապետութիւնը արագօրէն քայքայուող քաղաքական աշխարհում: Մինչ օրս Հայաստանում միայն մի բան է յաճախ կրկնւում՝ պատերազմում մեր պարտութիւնը մեզ հնարաւորութիւն տուեց պետութիւն ունենալու շանս։ Շատ մարդիկ կան, ովքեր հաւատում են դրան: Ըստ երեւոյթին, նկատի է առնւում, որ ոչ ոք իր ներկայիս տեսքով որեւէ պատճառ չունի Հայաստանի Հանրապետութեանը զրկելու անվտանգ զարգանալու եւ գոյատեւելու հնարաւորութիւնից։ Ճիշդ է, սա ասողները դեռ չեն խօսում դրա երաշխիքների մասին, միայն լաւագոյնի յոյսեր են յայտնում։

Իմ ասածը պարապ խօսք չէ. զարգացման եւ անվտանգութեան հնարաւորութիւն ունենալու համար ցանկացած պետութիւն պէտք է ինչ-որ արժէք ներկայացնի միջազգային յարաբերութիւններում։ Իսկ աջակցութիւն ստանալը կապուած է այն բանի հետ, թէ ինչպէս է պետութիւնը լուծում իր խնդիրները՝ արտաքին հետաքրքրութիւն առաջացնելու համար։ Այստեղ շատ հարցեր են ծագում։

Մի դարաշրջանում, երբ գոյութիւն ունեցող միջազգային ինստիտուտները եւ հաւաքական անվտանգութեան համակարգը փլուզւում են, իմ փաստարկներն աւելի շատ իմաստ են ստանում, քան ինքնիշխանութեան եւ տարածքային ամբողջականութեան մասին խօսակցութիւնները: Նմանապէս անհիմն է յոյսը, որ իրաւաքաղաքական լեգիտիմութիւնը կը կարողանայ ապահովել անվտանգութեան որեւէ երաշխիք։ Մենք տեսնում ենք, թէ ինչպէս են այս կամ այն ​​պետութիւնները «պայթում» մէկը միւսի յետեւից, եւ դա արդարացնելու համար միշտ պատճառներ են գտնւում։ Ըստ այդմ, իւրաքանչիւր պետութիւն իրաւունք ունի մտածելու այն մասին, թէ վաղը «ինչ որ մի տեղից» իրեն ինչ կը ներկայացնեն։

Մինչեւ 2020 թուականը Հայաստանի Հանրապետութիւնը միջազգային հանրութեան կողմից ճանաչուած էր որպէս յետխորհրդային անկախ պետութիւն՝ յետխորհրդային մէկ այլ պետութեան՝ Ատրպէյճանի հետ հակամարտող յարաբերութիւններով։ Այս հակամարտութիւնը եւ դրա հիմնական խնդիրը՝ Լեռնային Ղարաբաղի ապագայ կարգավիճակի որոշումը, ճանաչուեցին լեգիտիմ, եւ ստեղծուեց յատուկ միջազգային ինստիտուտ՝ այն խաղաղ ճանապարհով կարգաւորելու եւ այդպիսով հակամարտող պետութիւնների տեղը նոր աշխարհում հաստատելու համար։ Այսինքն՝ Հայաստանի Հանրապետութիւնը բոլորին հասկանալի պետութիւն էր, որի շահերը հաշուի էր առնում ողջ աշխարհը։ Նա կառուցեց նոր իրողութիւններ, որոնք մի կողմ դրեցին գոյութիւն ունեցող կարգը: Ոչ մի պետութիւն չի հերքել կարգաւորման համար Հայաստանին առընչուող միջազգային դիւանագիտութեան սկզբունքները։ Անվտանգութիւնն ապահովւում էր այս պայմաններով և այս վերաբերմունքով։

Հայաստանի Հանրապետութեան զարգացման ու անվտանգութեան պայմաններն այդ ժամանակահատուածում լա՞ւ են եղել, թէ՞ վատ՝ իւրաքանչիւրն ինքը կարող է որոշել, դա իւրաքանչիւր քաղաքական գործչի ճաշակի հարց է։ Առաւել կարեւորն այն է, որ պետութեանը վերաբերւում են եւ հետը վարւում է` կախուած այն բանից, թէ նա ինչ դեր ունի միջազգային յարաբերութիւններում, ինչն է գրաւում շատերին: Իսկ քաղաքական փոփոխութիւնների համատեքստում առաջին հերթին գրաւիչ է պետութեան ցանկութիւնը՝ կառուցելու նոր իրողութիւններ։ Իսկ ի՞նչ կարող է Հայաստանը տալ աշխարհին ներկայիս տեսքով։

Այլեւս չկան այն միջազգային յարաբերութիւնները, որոնք կային մինչեւ 2020 թուականը: Նմանապէս, 1990-ականների սկզբի քոնֆլիքթային յարաբերութիւնների աճի ժամանակաշրջանում այլեւս չկար «սառը պատերազմի» կայուն շրջան։ Բայց յաճախ քաղաքական գործիչները գնահատում էին պահի իրողութիւնները՝ օգտագործելով արդէն պատմութեան մեջ անցած դարաշրջանների մտածողութեան տրամաբանութիւնը եւ սխալ որոշումներ կայացնում։ Այլեւս չկայ Հայաստանի Հանրապետութիւնն իր նախկին քաղաքական փարամեթրերով. կայ մի “կոճղ”, որի դերն աշխարհում ոչ մէկի համար հասկանալի չէ։ Եւ ինչպէս նախկինում, այնպէս էլ օրուայ պահի մասին դատողութիւններն արւում են անցեալի տրամաբանութեամբ։ Փաստօրէն, մենք բոլորս տեսանք դա, թէ որքան արժեւորուեց Հայաստանի Հանրապետութիւնը նախորդ տարուայ Ապրիլին, երբ ԱՄՆ պետքարտուղարը եւ ԵՄ նախագահը Պրիւսէլում հանդիպեցին վարչապետ Փաշինեանի հետ եւ քննարկեցին Հայաստանի հետ ռազմավարական գործընկերութեան գաղափարը։ Յիշում եմ՝ առաջարկեցին ընդամէնը մի քանի հարիւր միլիոն տոլար գալիք տարիների համար։ Հասկացողները հասկացան, որ միջազգային «շուկայում» Հայաստանը գնահատւում է հենց այդքանով։

Եւ դա է տեղի ունենում: Հետեւաբար, այսօր ամէնահրատապ հարցը հետեւեալն է. ինչպիսի՞ն է Հայաստանի Հանրապետութիւնն իր ներկայիս տեսքով եւ ինչո՞ւ պէտք է Հայաստանի Հանրապետութիւնը դեռեւս արժանանայ անկախ գոյութեան իր իրաւունքի համընդհանուր ճանաչմանը եւ միջազգային մակարդակում բաւարար աջակցութեանը: Այս ամէնը ձեռք բերելու յոյսը, որ կայ հայ քաղաքական դասի մօտ՝ արդէն գոյութիւն չունեցող ժողովրդավարական ուժերի ճամբարում իր համար տեղ ապահովելով, ժողովրդավարացման եւ մեկուսացման քաղաքականութիւն վարելով, միամտութիւն է։

Իհարկէ, դեռ շատ բան կայ քննարկելու։

Մանուէլ Սարգսեան