Քանի որ Հայաստանում շատերը լրջօրէն են վերաբերւում Եւրամիութեանը ինտեգրուելուն, իմաստ ունի քննարկել որոշ ասպեկտներ նման ինտեգրման ճանապարհին: Խնդիրն այն է, որ հայերը, ըստ բազմաթիւ հետազօտողների, սովորաբար ուշ են արթնանում արմատական ​​փոփոխութիւնների ժամանակաշրջաններում եւ ինչ-որ տարօրինակ պահուածք ունեն։

Նոյնն է հիմա. եթէ Եւրամիութեանն անդամակցելու ցանկութիւնը արտայայտուած լինէր մի քանի տարի առաջ, այս մասին շատ անհանգստանալու կարիք չէր լինի։ Սակայն այս պահին, երբ դժուար է ասել՝ գոյութիւն ունի արդեօք Եւրոպական միութիւնը, որի հետ ցանկանում է ինտեգրուել Հայաստանի Հանրապետութիւնը, այս խնդրի ըմբռնումը դառնում է չափազանց արդիական։ Առաւել եւս, երբ նկատում ես, որ միակ գաղափարը, որով «դուրս են գալիս» Հայաստանի իշխանութիւնները, ժողովրդավարութիւնն է, որին տրւում է համընդհանուր փրկարար նշանակութիւն։

Անհիմն չլինելու համար կարող ենք յիշել 19-րդ դարավերջի եւ 20-րդ դարասկզբի հայ քաղաքական գործիչների եւ պատմաբանների կողմից սիրուած ժամանակաշրջանը Օսմանեան կայսրութիւնում։ Այն տարիներին հայ քաղաքական գործիչները համոզիչ բան չգտան, քան պայքարել կործանման ճանապարհին գտնուող կայսրութիւնում սահմանադրական կարգի հաստատման համար։ Դէ, հայ երիտասարդներին Օսմանեան կայսրութեան բանակ ուղարկելու «փայլուն որոշումը» կարելի է գրել «ազգային անպատուաբերութեան պատմութեան մէջ»։ Այս տեսլականը թանկ է նստել մեր ժողովրդի վրայ:

Ուստի կարեւոր է աւելի մօտիկից դիտարկել ՀՀ գործող իշխանութիւնների եւ, առհասարակ, շահագրգիռ քաղաքական գործիչների գործողութիւնները, որոնք շատ նման են նկարագրուած բարքերին։ Ի վերջոյ, իշխանութիւնները դեռ պարծենում են, որ Արցախի ժողովրդին առաջարկել են ապրել Ատրպէյճանում այնպիսի պայմաններում, երբ դպրոցական երեխաները պէտք է դասընթաց անցնեն, որ Ատրպէյճանի թշնամին «անօրինական Հայաստանն է», իսկ նման գաղափարներով մեծացած երիտասարդներին ուղարկել ծառայելու Ատրպէյճանի բանակում, որպէսզի եթէ ոչ հայ զինուորականների միջոցով Հայաստանի Հանրապետութօւնը ջախջախելու համար, ապա ուղարկեն Էրտողանին, որ նա ոչնչացնի հայ զինուորներին Սիրիայում։

Եւ այստեղ արժէ հարց տալ՝ ի՞նչ է կատարւում Եւրամիութեան հետ։ Արդեօ՞ք եւրոպացիները վախենում են իրենց վրայ յայտնուած սեփական ազատութիւնից: Կամ նրանք հասկացան, որ մեկ դար շարունակ եղել են Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների գաղութը, որն իրենք են ծնել դարեր առաջ։ Իսկ գուցէ նրանք յիշել են 1648 թուականի Վեստֆալիայի խաղաղութիւնից առաջ երեսունամեայ պատերազմը։ Ինչո՞ւ չեն հաւատում սեփական ուժերին։

Ի վերջոյ, միայն մէկ երկիր՝ Հունգարիան, փճացրել է աշխարհի այս ամէնահզօր կազմակերպութեան որոշումների կայացման մեխանիզմը՝ ուժեղ ինտեգրման հիմքը՝ կոնսենսուսով որոշումների ընդունումը, վերածուել է փլուզման սպառնալիքի (ի դէպ, ոչ միայն Եւրամիութեան, այլ նաեւ Եւրոպայի հետ կապուած այլ դաշինքների՝ ԵԱՀԿ, ՆԱՏՕ): Իսկ ինքնիշխանութեան, տարածքային անձեռնմխելիութեան եւ մարդու իրաւունքների սիրելի սկզբունքները վերածւում են խթանների՝ պետութիւնների կողմից իրենց շահերը պաշտպանելու համար կոշտ աւտորիտար գործողութիւնների ի յայտ գալու համար:

Փաստօրէն, կարելի է նկատել, որ Եւրոպան իրեն չի տեսնում առանց ԱՄՆ-ի հովանաւորութեան, եւ տեսնում է միջազգային կեանքի դարաւոր կանոնների ոչնչացման սպառնալիք, առանց որոնց կայունութիւն ու խաղաղութիւն չի տեսնում։ Դե, արդէն համոզուել էինք բազմամշակութայնութեան իռացիոնալության մէջ, որը կիրառուել է տասնամեակներ շարունակ։ Այդ դէպքում ինչպէ՞ս ապրել միասին:

ՆԱԹՕ-ի նախկին գլխաւոր քարտուղար Ֆոգ Ռասմուսէնը լաւագոյնս նկարագրել է այս խնդիրները Wall Street Journal-ի իր յօդուածում։ Նրա խօսքով՝ Միացեալ Նահանգները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից յետոյ լաւ գլուխ հանեց համաշխարհային ոստիկանի դերից, եւ այժմ նման հարուած կայ ամբողջ համաշխարհային համակարգին։ Նա ԱՄՆ նոր նախագահի քաղաքականութիւնը բնութագրել է որպէս «աշխարհի ոստիկանը ապստամբել է»։

Ռասմուսէնը զարմանում է, թէ ով կը կանգնեցնի «աշխարհաքաղաքական գանգստէրներին» այսօր աշխարհում, եթէ ԱՄՆ-ն իրեն պահի միջազգային աւազակների պէս»։

Ի՞նչ է նա առաջարկում Եւրոպային։

– ամրապնդել Եւրամիութեան անվտանգութիւնը,

– անցնել քուէարկութեան պարզ մեծամասնութեան՝ վերացնելով վեթոյի իրաւունքը, որպէսզի ռուսամէտ ԵՄ անդամները չտորպեդահարեն ռազմական ծախսերը։

Այս խնդիրներն ազդում են նաեւ Եւրոպայից հեռու երկրների շահերի վրայ։ Քանատայի վարչապետ Ճասթին Թրիւտօն յայտարարել է, որ «Քանատան միշտ աջակցել է Քիեւին եւ անհամբեր սպասում է եւրոպացի գործընկերների հետ հանդիպման՝ Ուքրաինայի եւ աշխարհի անվտանգութեան հարցերը քննարկելու համար։ … Ուքրաինացիները պայքարում եւ զոհւում են ոչ միայն իրենց ինքնիշխանութիւնն ու տարածքային ամբողջականութիւնը պաշտպանելու համար։ Նրանք նաեւ պայքարում են կանոնների վրայ հիմնուած կարգը պաշտպանելու համար, որը մեզ բոլորիս ապահով է պահել ամբողջ աշխարհում մօտ 80 տարի»:

Բայց դրանք ընդամէնը ռացիոնալացուած մտահոգութիւններ են: Ինչպէ՞ս վարուել Միացեալ Նահանգների հետ, որի նախագահը, ըստ էութեան, այլեւս չի ճանաչում Եւրամիութիւնը եւ ակնարկում է ՆԱԹՕ-ից դուրս գալու մասին: Իսկ հիմա արդէն սակագնային պատերազմ է սկսել։

Առայժմ ոչ ոք չգիտի։ Լոնտոնում եւրոպական մի խումբ առանցքային գործիչների հանդիպումից յետոյ մօտեցման խիստ տարբերութիւններ ի յայտ եկան: Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյէնը յայտարարել է, որ «Ուքրաինան խաղաղութեան կարիք ունի ուժի միջոցով։ Եւրոպան ցանկանում է խաղաղութիւն ուժի միջոցով. «Նախագահ Տոնալտ Թրամփը յստակ հասկացրեց, որ Միացեալ Նահանգները խստօրէն հաւատարիմ է ուժի միջոցով խաղաղութեանը»: Ինչպէս տեսնում ենք, Եւրամիութիւնը ցանկութիւն չունի զարգացնելու սեփական դոկտրինան։ Դա երեւում է նաեւ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Քիր Սթայմերի՝ Լոնտոնում հանդիպումից յետոյ արուած յայտարարութիւնից։ Շտայմերն ասել է. «Միացեալ Թագաւորութիւնը Ֆրանսիայի հետ միասին «եւ միգուցէ մէկ-երկու այլ երկրների» հետ միասին նրանք Ուքրաինայի հետ կը մշակեն մարտերը դադարեցնելու ծրագիր, որից յետոյ արդիւնքը ցոյց կը տան ԱՄՆ-ին։ …Կարծում եմ՝ մենք ճիշդ ուղղութեամբ քայլ ենք արել»:

Ամէն ինչ չէ, որ, իհարկէ, ճիշդ է արուել, օրինակ՝ ո՞վ եւ ինչպէ՞ս որոշեց որոշ երկրների հրաւիրել Լոնտոնի հանդիպմանը, միւսներին՝ ոչ։ Այստեղ արդէն նկատելի է, որ դեռեւս չկայ արդիւնաւէտ եւ արդար եւրոպական մօտեցում։ Որոշ ազդեցիկ գործիչներ առաջարկում են, որ եւրոպացի առաջնորդները լիովին հեռանան Միացեալ Նահանգներից: Բայց, ինչպէս տեսնում ենք, եւրոպացիներն իրենց դեռ չեն տեսնում առանց իրենց նախկին հովանաւորի։ Բայց Թրամփը անմիջապէս բոլորին ցոյց տուեց «ճիշդ» ուղին. նա ներմուծեց սակագնային համակարգ, որպէսզի բոլորը ճիշդ հասկանան Միացդալ Նահանգների իրական ծրագրերի էութիւնը աշխարհի բոլորի հետ կապուած:

Այնպէս որ, դէպի Եւրամիութիւն շարժուող Հայաստանը պէտք է ուշադիր հետեւի, թէ ուր է գնում հենց Եւրամիութիւնը։ Չեմ ասում, որ Հայաստանը շատ այլընտրանքներ ունի, բայց աշխարհի մասին հին պատկերացումներով ապրելն արդէն շատ վտանգաւոր է։ Դուք կարող էք նորից ընկնել անդունդը: Դրա համար անհրաժեշտ է տեսնել նոր Եւրոպան եւ ճանապարհը դէպի այն։ Ընդհանուր առմամբ, մենք պէտք է աւելի ուշադիր նայենք նոր աշխարհի ձեւաւորման միտումներին: Ժողովրդավարութիւնը կամ աւտորիտարիզմը չէ, որ լուսաւորում է յաջողութեան ճանապարհը: Ապագայի ռազմավարութեամբ դաշինքի ընտրութիւնը պէտք է լինի անվտանգութեան եւ գոյատեւման ճանապարհը: Միգուցէ սա ընտրութիւն է դէպի նոր Եւրոպա, բայց ոչ դէպի այն ստուերը, որն այլեւս գոյութիւն չունի:

Մանուէլ Սարգսեան
Ֆէյսպուքեան Գրառում